Sáng kiến kinh nghiệm “Một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non”
Ngày nay việc nâng cao chất lượng giáo dục là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu trong xã hội. Trong bối cảnh toàn ngành Giáo dục và Đào tạo đang nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong hoạt động học tập, mà phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên, trong việc tổ chức hoạt động học tập, nhằm giúp học sinh chủ động để đạt được các mục tiêu dạy học.
CHƯƠNG I. TỔNG QUAN
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
Ngày nay việc nâng cao chất lượng giáo dục là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu trong xã hội. Trong bối cảnh toàn ngành Giáo dục và Đào tạo đang nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong hoạt động học tập, mà phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên, trong việc tổ chức hoạt động học tập, nhằm giúp học sinh chủ động để đạt được các mục tiêu dạy học.
Nghị quyết TW2 Ban chấp hành TW khoá VIII đã chỉ rõ nhiệm vụ quan trọng của ngành GD&ĐT là “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp giáo dục tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học”. Trong những năm qua cùng với sự phát triển của các bậc học khác, bậc học Mầm non là một bậc học cũng đã có nhiều đóng góp to lớn, trong việc thực hiện nhiệm vụ gieo những hạt giống tốt tạo tiền đề vững chắc cho giáo dục đào tạo thế hệ trẻ mai sau. Thực tế hiện nay, nhiều giáo viên mầm non đang trăn trở, mong muốn và quyết tâm đổi mới trong dạy học, song trong quá trình thực hiện lại rơi vào lúng túng, chưa xác định được phương hướng rõ ràng, chính vì vậy mà việc dạy học cho trẻ hiện nay có thể nói vẫn còn mang nặng tính chất truyền dạy theo kiểu nhồi nhét, dập khuôn, máy móc cho người học, người học thì tiếp thu kiến thức thu động chưa chủ động, chưa sáng tạo và chưa phát huy hết được khả năng của bản thân.
Nhận thức tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc dạy và học trong việc thực hiện nhiệm vụ đối với giáo dục mầm non, lớp công dân tí hon đáp ứng với yêu cầu và xu thế hội nhập của toàn ngành giáo dục hiện nay. Thực hiện chủ trương đổi mới phương pháp giảng dạy trong toàn ngành giáo dục nói chung và bậc học mầm non nói riêng. Là những giáo viên trực tiếp giảng dạy, chúng tôi luôn trăn trở để tìm ra hướng đi, giải pháp phù hợp với đặc điểm của khối lớp trong trường. Để việc đổi mới phương pháp dạy học lấy trẻ làm trung tâm không chỉ là phong trào, không chỉ được nhìn thấy trên bề nổi mà còn được nhân rộng ở các nhà trường, ở từng lớp học và phương pháp dạy học lấy trẻ làm trung tâm trở thành thói quen của mỗi cô giáo. Chính vì vậy mà chúng tôi chọn đề tài “Một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non” để áp dụng đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục cho đơn vị mình.
II. PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN TẠO RA SÁNG KIẾN
Giáo dục mầm non, nói về đổi mới hình thức tổ chức, đổi mới phương pháp dạy học cho trẻ mầm non, không ít quan điểm cho rằng "Trẻ nhỏ biết gì mà dạy", "mấy đứa trẻ con dạy hát, dạy múa, kể chuyện là xong, hay "mầm non chỉ chăm sóc tốt là được, mầm non đâu cần đổi mới phương pháp”...
Các nhà giáo dục đã nghiên cứu thực nghiệm và chứng minh. Trẻ lọt lòng mẹ đã sớm hình thành con đường học tập, học tập với trẻ mầm non không phải cứ là học “toán”, học “văn"...Học của trẻ mầm non rất đơn giản, học của trẻ mầm non là học để tiếp cận với nền văn minh của xã hội. Học của trẻ mầm non là "Tái tạo" thực tế cuộc sống gần gũi xung quanh trẻ thông qua việc chơi các trò chơi...phù hợp theo độ tuổi mầm non và muốn trẻ mầm non được an toàn tuyệt đối thì không thể tách “học” riêng và “chăm sóc” riêng biệt. Có thể thấy rõ “học” của trẻ mầm non gắn liền với chăm sóc trẻ và việc tập cho trẻ làm quen với “học” ở mỗi giai đoạn phát triển sinh lý lại là tiền đề cho sự phát triển của cơ thể trẻ ở giai đoạn tiếp theo.
Trong một lớp học có bao nhiêu trẻ thì có bấy nhiêu sự khác biệt cá nhân, những sự khác biệt này bao gồm cả về thể chất, năng lực, trí lực, xu hướng và hứng thú. Tất cả các trẻ đều có quyền đòi hỏi được quan tâm đáp ứng nhu cầu của bản thân. Trẻ tiếp thu kiến thức không phải chỉ thông qua kênh nghe, kênh nhìn mà còn phải được tham gia thực hành ngay trên lớp hoặc được vận dụng, trao đổi thể hiện suy nghĩ, chính kiến của mình. Điều này cho thấy tác dụng tích cực của việc dạy học lấy trẻ làm trung tâm.
III. CÁC MỤC TIÊU CẦN ĐẠT ĐƯỢC
Nghiên cứu và ứng dụng “Một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non” giúp giáo viên hiểu rõ hơn về cách tiếp cận giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Giúp giáo viên vận dụng phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm vào việc thực hiện chương trình giáo dục mầm non một cách hiệu quả đảm bảo chất lượng và sự phát triển toàn diện phù hợp với từng cá nhân trẻ. Giúp giáo viên ý thức được tầm quan trọng của giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Tôn trọng sự khác biệt của trẻ, tích cực thực hiện giáo dục lấy trẻ làm trung tâm.
IV. TÓM TẮT SÁNG KIẾN ĐỐI CHỨNG HOẶC SÁNG KIẾN TIỀN ĐỀ (nếu có).
CHƯƠNG II. MÔ TẢ SÁNG KIẾN
I. VẤN ĐỀ CỦA SÁNG KIẾN
Ngày nay việc nâng cao chất lượng giáo dục là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu trong xã hội. Trong bối cảnh toàn Ngành Giáo dục và Đào tạo, đang nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học, theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong hoạt động học tập, mà phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên, trong việc tổ chức hoạt động học tập, nhằm giúp học sinh chủ động đạt các mục tiêu dạy học.
Nghị quyết TW2 Ban chấp hành TW khoá VIII đã chỉ rõ nhiệm vụ quan trọng của Ngành GD& ĐT là “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp giáo dục tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học”.
Trong những năm qua cùng với sự phát triển của các bậc học khác, bậc học Mầm non là một bậc học đã có nhiều đóng góp to lớn, thực sự có trách nhiệm gieo những hạt giống tốt, mầm non tốt tạo tiền đề vững chắc cho nhiệm vụ giáo dục đào tạo cho thế hệ trẻ mai sau.
Thực tế hiện nay, nhiều giáo viên mầm non đang trăn trở, mong muốn và quyết tâm đổi mới trong dạy học, song trong quá trình thực hiện lại rơi vào lúng túng, chưa xác định được phương hướng rõ ràng, chính vì vậy mà việc dạy học cho trẻ hiện nay có thể nói vẫn còn mang nặng tính chất truyền dạy theo kiểu nhồi nhét, dập khuôn, máy móc cho người học, người học thì tiếp thu kiến thức thu động chưa chủ động, chưa sáng tạo và chưa phát huy hết được khả năng của bản thân.
Đứng ở góc nhìn tổng thể có thể thấy việc nâng cao chất lượng chăm sóc giáo dục trẻ trong một nhà trường phụ thuộc vào nhiều yếu tố: trường lớp, trang thiết bị, trình độ giáo viên, trình độ quản lý của cán bộ, công tác xã hội hoá, nhận thức của người dân… nhưng tính đến kết quả giáo dục toàn diện trên mỗi đứa trẻ mầm non thì yếu tố phương pháp dạy học cho trẻ mầm non là yếu tố quan trọng nhất.
Mỗi giáo viên cần ý thức và hiểu rằng việc đổi mới phương pháp giáo dục trẻ không đơn thuần do thực thi nhiệm vụ theo tinh thần chỉ đạo của cấp trên mà quan trọng là do sự phát triển tâm sinh lý của trẻ, yêu cầu phát triển của xã hội, tự nhà trường nhận thấy cần thiết phải thay đổi để đáp ứng được yêu cầu phát triển trong mỗi giai đoạn phát triển của xã hội.
Nhận thức tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc dạy và học trong việc thực hiện nhiệm vụ đối với giáo dục mầm non, lớp công dân tí hon đáp ứng với yêu cầu và xu thế hội nhập của toàn ngành giáo dục hiện nay. Thực hiện chủ trương đổi mới phương pháp giảng dạy trong toàn ngành Giáo dục nói chung và bậc học Mầm non nói riêng. Là những giáo viên trực tiếp giảng dạy, chúng tôi luôn trăn trở để tìm ra hướng đi, giải pháp phù hợp với đặc điểm của khối lớp trong trường. Để việc đổi mới phương pháp dạy học lấy trẻ làm trung tâm không chỉ là phong trào, không chỉ được nhìn thấy trên bề nổi mà còn được nhân rộng ở các nhà trường, ở từng lớp học và phương pháp dạy học lấy trẻ làm trung tâm trở thành thói quen của mỗi cô giáo. Chính vì vậy mà chúng tôi chọn đề tài “Một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non” để áp dụng đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục cho đơn vị mình.
Trong quá trình thực hiện chuyên đề nghiên cứu chúng tôi đã gặp những thuận lợi và khó khăn sau:
* Thuận lợi
- Nhà trường đầu tư đầy đủ đồ dùng cơ sở vật chất phục vụ cho việc chăm sóc nuôi dưỡng, giáo dục trẻ.
- Ban giám hiệu luôn chỉ đạo sát xao việc đổi mới hình thức phương pháp giáo dục trẻ.
- Bản thân là giáo viên luôn yêu nghề, mến trẻ, có trình độ chuyên môn và kinh nghiệm chăm sóc và giáo dục trẻ.
- Đa số phụ huynh rất nhiệt tình, quan tâm đến trẻ và các hoạt động của lớp.
- Trẻ đồng đều lứa tuổi.
* Khó khăn
- Bản thân khi chưa nghiên cứu đề tài việc nhận thức vẫn còn chưa đầy đủ, rõ ràng về phương pháp “dạy học lấy học sinh làm trung tâm”, còn lúng túng trong việc vận dụng khai thác, tổ chức, thực hiện chương trình giáo dục mầm non theo hướng mở vào thực tế giảng dạy. Tổ chức các hoạt động còn độc lập, tách rời, mang nặng cung cấp kiến thức cho trẻ mà chưa phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo ở trẻ. Giáo viên chưa biết tận dụng hết việc tạo môi trường để trẻ được học tập, tham quan, khám phá ở mọi lúc mọi nơi.
- Phương pháp tổ chức các hoạt động trong chương trình còn dựa vào bài soạn mẫu, còn cứng nhắc, chưa sáng tạo.
- Đồ dùng, đồ chơi chưa thật sự phong phú về chủng loại, chưa có nhiều đồ chơi phát triển trí tuệ, môi trường cho trẻ hoạt động, khám phái trải nghiệm còn nghèo nàn.
- Việc quan tâm chăm sóc trẻ của một bộ phận phụ huynh học sinh chưa đáp ứng với nhu cầu giáo dục ngày càng cao hiện nay, quan niệm nhu cầu về kinh tế, mưu sinh được phụ huynh quan tâm nhiều hơn nhu cầu học tập của trẻ. Chưa nắm rõ quan điểm giáo dục hiện nay, thái độ hợp tác giáo dục trẻ chưa rõ ràng, chưa thống nhất với nhà trường. Giáo dục trẻ ở gia đình mang tính áp đặt và thiếu làm gương tốt cho trẻ noi theo.
* Nguyên nhân của thực trạng
- Lập kế hoạch hoạt động ngày của giáo viên còn theo thói quen cũ, chưa phát huy tích cực của trẻ, chưa tìm hiểu, chưa đánh giá được vốn kiến thức, kỹ năng của trẻ.
- Đánh giá trẻ hàng ngày còn chung chung, chưa thể hiện việc quan sát các biểu hiện, các hành vi cũng như việc tiếp thu kiến thức, kĩ năng của trẻ một cách rõ nét.
- Ngoài ra, giáo viên chưa mạnh dạn, tự tin để độc lập xây dựng kế hoạch,
cũng như việc tổ chức, thực hiện các hoạt động giáo dục trẻ nên chưa thể hiện nét đặc trưng riêng của mỗi cá nhân, chưa tạo được hứng thú và chưa phát huy được tính tích cực của trẻ.
II. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
1. Giải pháp 1: Tự học, tự bồi dưỡng nâng cao nhận thức về phương pháp dạy học lấy trẻ làm trung tâm
Chất lượng chuyên môn phụ thuộc rất lớn vào bản thân mỗi giáo viên do đó yếu tố con người đóng vai trò quyết định mà các văn kiện của Đảng và Nhà nước đều nêu rõ trong chỉ thị 40/CT/TW ngày 15/6/2004 của Ban bí thư TW Đảng về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Người thầy cần giỏi về chuyên môn, đồng thời lại phải tốt về nhân cách mới thực hiện được nhiệm vụ của mình, thực sự là những “Kỹ sư tâm hồn”.
Do vậy việc bồi dưỡng về nhận thức và chuyên môn của bản thân mỗi giáo viên là một việc làm vô cùng cần thiết giúp giáo viên có nhận thức đúng đắn trang bị cho giáo viên những hiểu biết, các kiến thức về chuyên môn giúp giáo viên chủ động, tự tin trong quá trình tổ chức các hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ.
Từ nhận thức về ý nghĩa của việc tự học tự bồi dưỡng, nên chúng tôi luôn tham gia đầy đủ các buổi bồi dưỡng chuyên môn do Phòng GD&ĐT tổ chức, các buổi sinh hoạt chuyên môn tại nhà trường, lắng nghe và ghi chép một cách nghiêm túc, mạnh dạn trao đổi với giảng viên, CBQL - CM các trường những vấn đề còn chưa rõ, chưa hiểu, những vấn đề mà chúng tôi quan tâm về đổi mới phương pháp giảng dạy.
Xác định tự học, tự nghiên cứu tài liệu cũng là một việc làm không thể thiếu được trong việc nâng cao nghiệp vụ của giáo viên nên chúng tôi đã tìm kiếm những tài liệu, sách vở về đổi mới phương pháp giảng dạy, lấy trẻ làm trung tâm, kỹ năng nghiệp vụ của giáo viên và tự đọc, tự nghiên cứu để rút ra được những vấn đề cần thiết đối với giáo viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy.
2. Giải pháp 2: Xây dựng kế hoạch lấy trẻ làm trung tâm
Xây dựng kế hoạch là một biện pháp quan trọng trong quá trình thực hiện những việc cần làm của người giáo viên. Việc lập kế hoạch giáo dục giúp cho giáo viên thực hiện mục tiêu giáo dục đầy đủ, có hệ thống, giúp giáo viên dự kiến trước nội dung, thời gian để tổ chức các hoạt động một cách hiệu quả.
Kế hoạch là cơ sở để thống nhất mọi hoạt động. Giáo viên phải hình dung được rõ ràng công việc sắp phải làm và hoàn toàn chủ động công việc trong nhóm, lớp, đồng thời đưa các hoạt động vào nề nếp.
Giáo viên cần lập kế hoạch thực hiện lấy trẻ làm trung tâm để xác định các nội dung phù hợp nhất đối với trẻ trong nhóm lớp mình. Qua đó, chúng tôi có điều kiện quan tâm đến trẻ hơn, biết những mặt mạnh, tiến bộ của trẻ để có những tác động phù hợp.
Để xây dựng được kế hoạch giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trước hết cần hiểu rõ kế hoạch giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là:
- Kế hoạch giáo dục căn cứ vào trẻ nghĩa là căn cứ khả năng, nhu cầu học tập, kinh nghiệm sống của trẻ để xác định mục tiêu, cụ thể nội dung.
- Tổ chức hoạt động luôn đặt trẻ vào trung tâm của quá trình giáo dục, có nghĩa là tạo mọi cơ hội cho trẻ được tham gia vào các hoạt động:
+ Trải nghiệm: trẻ được học qua thực tế, qua việc làm, qua khám phá tìm tòi.
+ Giao tiếp: Chia sẻ với bạn và học từ mọi người.
+ Suy ngẫm: suy nghĩ và vận dụng những điều đã lĩnh hội được vào việc giải quyết các tình huống.
+ Trao đổi: diễn đạt và chia sẻ suy nghĩ và mong muốn.
Giáo viên chỉ là người tạo cơ hội, hướng dẫn, gợi mở giúp trẻ được chiếm lĩnh kiến thức. Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm được xem như một quan điểm dạy học chi phối cả mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và cả quan điểm dạy học.
Do vậy, để xây dựng được kế hoạch giáo dục lấy trẻ làm trung tâm một cách hiệu quả, chúng tôi đã quan tâm và thực hiện các việc làm sau:
* Xác định mục tiêu
- Xây dựng kế hoạch lấy trẻ làm trung tâm được thể hiện ngay từ việc xác định mục tiêu và cách viết mục tiêu. Vì vậy khi xác định mục tiêu trong kế hoạch chúng tôi đã căn cứ vào những yếu tố sau:
+ Khả năng tiếp thu kiến thức, nhu cầu học tập khám phá, sở thích của trẻ trong lớp mình phụ trách, dựa trên cơ sở việc theo dõi, quan sát trẻ hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng…
+ Nội dung giáo dục cho từng độ tuổi (trong chương trình giáo dục mầm non), ngoài ra căn cứ vào khả năng hứng thú của trẻ, điều kiện nhóm lớp; nhu cầu, mong muốn của trẻ, sự phối hợp của cha, mẹ trẻ trong việc cùng kết hợp giúp cho trẻ có những kiến thức, kỹ năng nào để phù hợp với điều kiện sống của trẻ trong cộng đồng. Để từ đó xác định mục tiêu giáo dục phù hợp khả năng, kinh nghiệm sống của trẻ, đáp ứng được yêu cầu của chương trình, phù hợp với vùng miền, với trường lớp của do mình phụ trách.
- Mục tiêu giáo dục khi xây dựng luôn hướng vào trẻ, nghĩa là trẻ sẽ làm được gì? sẽ như thế nào? sau một năm học (kế hoạch năm), sau 1 tháng (kế hoạch tháng) và sau một tuần, ngày (kế hoạch giáo dục tuần, ngày). Do đó mục tiêu giáo dục nhất là mục tiêu cho một bài (một nội dung) khi đặt ra cần cụ thể, rõ ràng các kiến thức trẻ cần đạt được, thực tế và có giới hạn về thời gian để có thể dễ dàng xác định được mục tiêu đã đạt được, chưa đạt được.
* Lựa chọn nội dung giáo dục
- Khi mục tiêu giáo dục đã được xác định giáo viên cần dựa vào mục tiêu để cụ thể hóa nội dung của từng lĩnh vực cho từng độ tuổi, quy định trong chương trình vì nội dung giáo dục trong chương trình là những vấn đề cốt lõi, cơ bản.
- Những nội dung giáo dục trong kế hoạch là những nội dung cụ thể, cần cung cấp cho trẻ, đơn giản, gần gũi với trẻ, phù hợp với vùng, miền.
- Mục tiêu và nội dung liên quan với nhau do đó có mục tiêu thì phải có nội dung, một mục tiêu có thể có hai đến ba nội dung.
* Lựa chọn đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục
- Theo Chương trình giáo dục mầm non, hoạt động giáo dục gồm: Hoạt động chơi, hoạt động học, hoạt động ăn, ngủ, vệ sinh cá nhân, hoạt động lao động.
- Tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm:
+ Giáo viên là người hướng dẫn, khuyến kích, gợi mở, hỗ trợ và tạo cơ hội cho trẻ được hoạt động, được trao đổi chia sẻ trình bày ý kiến của mình một cách chủ động. Đồng thời giáo viên là người quan sát để giúp đỡ, đáp ứng nhu cầu ham hiểu biết, tìm tòi, khám phá qua những câu hỏi thắc mắc của trẻ.
+ Trẻ luôn tích cực, chủ động tham gia các hoạt động, thích làm việc theo cặp, theo nhóm, liên kết, tưng tác với nhau trong quá trình hoạt động.
+ Đồ dùng, đồ chơi sử dụng phải hợp lý, hình thức tổ chức các hoạt đồng phải phù hợp để kích thích sự tìm tòi, phám phá của trẻ. Chú trọng việc cho trẻ được trải nghiệm, giao tiếp và trình bày ý kiến, quan điểm của mình, giáo viên cần quan tâm đến hệ thống câu hỏi khi tổ chức hướng dẫn trong các hoạt động cho trẻ.
- Có hai dạng câu hỏi chính đó là: Câu hỏi đóng và câu hỏi mở.
+ Câu hỏi đóng: câu trả lời là có hoặc không hoặc chỉ có một câu trả lời đúng duy nhất. Đối với loại câu hỏi này thường chỉ dùng để đánh giá ở mức độ ghi nhớ thông tin, đòi hỏi tư duy rất ít. Loại câu hỏi này thường dùng trong phần kết luận hoặc giới thiệu bài để kiểm tra xem trẻ đã hiểu nhiệm vụ và hướng dẫn cần làm trong phần phát triển bài.
+ Câu hỏi mở là câu hỏi có nhiều đáp án cho trả lời. Câu hỏi này đòi hỏi tư duy nhiều thường dùng trong phần giới thiệu và phát triển bài.
- Câu hỏi tốt tạo ra một thách thức về trí tuệ, tìm kiếm hiểu biết và tạo hứng thú cho trẻ.
+ Để có được câu hỏi tốt giáo viên luôn chú ý đến mục đích của câu hỏi: Hỏi để làm gì? Để hướng dẫn, gợi mở hay để kiểm tra, đánh giá mức độ hiểu, hỏi cái gì? Câu hỏi phải phù hợp với trình độ, khả năng để trẻ có thể trả lời được và cố gắng để trả lời. Câu hỏi từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. Phân bổ câu hỏi cho tất cả các đối tượng trẻ đều được tham gia (trẻ nhút nhát đến trẻ tích cực).
- Nội dung câu hỏi phải chắt lọc, câu hỏi phải khiến trẻ suy nghĩ, không hỏi tràn lan.
- Dành thời gian để trẻ suy nghĩ trước khi trả lời.
- Không nên vội đánh giá, hãy động viên, khuyến khích để nhận được câu trả lời tốt hơn từng trẻ.
- Khuyến khích trẻ đặt câu hỏi.
- Trân trọng, lắng nghe câu hỏi và câu trả lời của trẻ.
3. Giải pháp 3: Một số hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm
Đổi mới phương pháp giảng dạy là quá trình phối hợp linh hoạt và hợp lý những kinh nghiệm, thành tựu sử dụng, điều kiện cơ sở vật chất và cải tiến các phương pháp dạy học của đội ngũ giáo viên. Đổi mới phương pháp nhằm tích cực hoá các hoạt động dạy và học, khuyến khích giáo viên chủ động, sáng tạo, dạy học tập trung vào trẻ, lấy trẻ làm trung tâm để phát triển mọi khả năng của trẻ, tổ chức, hướng dẫn trẻ học tập bằng cách tự phát hiện khả năng của mình và có niềm tin trong lao động, học tập.
Với những hiểu biết của bản thân về đổi mới phương pháp giảng dạy, bản thân chúng tôi cũng là giáo viên mầm non nên chúng tôi đã tự đặt ra những yêu cầu khi tổ chức một giờ hoạt động cho trẻ như sau:
* Đối với giáo viên
- Nghiên cứu kỹ bài soạn, giáo án và phân tích sư phạm bài dạy cụ thể là:
+ Soạn kế hoạch giáo dục, xác định kiến thức trọng tâm, kỹ năng bài học và các hình thức tổ chức hoạt động trong bài dạy cụ thể cho trẻ.
+ Chuẩn bị hệ thống câu hỏi, những nội dung khó, mục đích giải quyết ở lớp.
Dự kiến những tình huống ở trẻ và cách khắc phục.
+ Chọn hình thức tổ chức tiết học phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của lớp phù hợp với đề tài, nội dung và lĩnh vực đã chọn.
+ Để tổ chức một tiết dạy phải tuỳ nội dung và mục đích cụ thể của bài dạy để xác định cách tổ chức hoạt động cho trẻ làm thế nào để có kết quả cao nhất.
VD: Nếu mục đích của bài dạy chủ yếu rèn kỹ năng thì coi trọng cách học cá nhân của trẻ.
- Khi chúng tôi thực hiện việc đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo lấy trẻ làm trung tâm không có nghĩa là tôi loại bỏ hoàn toàn phương pháp cũ mà về cơ bản vẫn phải tuân thủ các bước trong suốt tiến trình của tiết học, vẫn phải dựa trên cơ sở phương pháp dạy đặc trưng các lĩnh vực phát triển (hoạt động bài dạy). Đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là cách học dựa trên sự hiểu biết, hứng thú nhu cầu của trẻ mà ta đưa ra nội dung bài dạy, kiến thức sao cho phù hợp với trẻ. Hình thức tổ chức tiết học đa dạng, phong phú tuỳ vào sự sáng tạo của giáo viên để tiết học trở lên nhẹ nhàng, không gò bó, áp đặt trẻ theo đúng tính chất '' Học mà chơi, chơi bằng học'' của trẻ mầm non.
* Đối với trẻ
Luôn khuyến khích trẻ mạnh dạn tham gia các hoạt động cùng cô, giúp trẻ tự tin trong giao tiếp, tạo sự gần gũi giữa cô và trẻ, tạo tâm thế thoải mái cho trẻ khi bước vào giờ hoạt động. Trẻ chủ động, tích cực trong quá trình chiếm lĩnh tri thức, tạo cơ hội cho tất cả các trẻ đều được tham gia vào quá trình nhận thức, tìm tòi, khám phá tri thức, trẻ được thể hiện sự hiểu biết, suy nghĩ của mình thông qua các hoạt động cụ thể...
4. Giải pháp 4: Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm
- Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, thì môi trường học tập có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với việc học tập và tiếp thu kiến thức của trẻ. Trẻ em vốn rất hiếu kỳ, chúng tò mò mong muốn được khám phá tất cả mọi vật xung quanh chúng. Những hình ảnh, những ấn tượng mà trẻ thu nhận được trong những năm tháng tuổi thơ sẽ hằn sâu trong trí nhớ suốt cả cuộc đời của trẻ. Những điều đó ảnh hưởng rất nhiều đến sự phát triển sau này của trẻ. Chính vì vậy chúng tôi luôn tâm niệm, sẽ trang bị cho trẻ một thế giới tự nhiên, một môi trường học tập tốt nhất ở ngay trong lớp học mình phụ trách và trường mầm non nơi mình công tác.
- Đối với lớp học được phân công phụ trách trước tiên người giáo viên phải xây dựng môi trường lớp học sao cho phù hợp: cách bố trí, sắp xếp nội dung trang trí ở trong lớp, trưng bày đồ dùng, đồ chơi sao cho hấp dẫn, đẹp mắt mà vẫn gọn gàng ngăn nắp.
- Xây dựng các góc hoạt động khác nhau trong lớp nhằm tạo điều kiện cho trẻ hoạt động cá nhân hoặc theo nhóm nhỏ được nhiều hơn, hình thức hoạt động phong phú, đa dạng hơn. Giúp trẻ tìm hiểu và khám phá cái mới, hoạt động với đồ vật và rèn luyện kỹ năng. Trong lớp khi xây dựng các góc hoạt động tôi luôn chu trọng việc sắp đặt vị trí các góc theo nguyên tắc, góc yên tĩnh xa góc hoạt động ồn ào để giúp trẻ tham gia các hoạt động các góc một cách hiệu quả nhất.
* Ví dụ: Những góc ồn ào như: góc xây dựng và góc phân vai ở gần nhau và xa góc sách, góc học tập, góc tạo hình, góc thiên nhiên ở ngoài hiên gần nguồn nước..
+ Các góc có khoảng rộng, cách nhau hợp lý để bảo đảm an toàn và vận động của trẻ.
+ Tạo ranh giới giữa các góc hoạt động.
* Ví dụ: Sử dụng giá dựng đồ chơi quay lại tạo thành ranh giới cho góc chơi. Ranh giới ở các góc không che tầm nhìn của trẻ và không cản việc quan sát của giáo viên
+ Thay đổi vị trí các góc sau mỗi chủ đề để tạo cảm giác mới lạ, kích thích hứng thú của trẻ.
+ Đặt tên các góc phải đơn giản, dễ hiểu và phù hợp với nội dung từng chủ đề đang thực hiện, tên góc rõ ràng để tích hợp lồng ghép chữ cái.
Ví dụ: Khi thực hiện chủ đề “Gia đình” góc sách có thể đặt “ Thư viện của gia đình bé” nhưng khi sang chủ đề “thế giới thực vật” góc sách có thể đặt “ Thư viện của các loại cây”.
- Trang trí góc trưng bày sản phẩm của trẻ: Sắp xếp vị trí đủ rộng, dễ nhìn để làm góc trưng bày sản phẩm của trẻ. Có hình ảnh minh hoạ ngộ nghĩnh, tên gọi gần gũi, hấp dẫn trẻ.
VD: Tên gọi của góc sỹ tý hon, hoặc ai khéo tay, bé thích vai nào.
- Nội dung sách trong giá tại góc chơi chủ yếu là sách vẽ con vật, cây cối, hoa lá, quả hạt... Tranh ảnh sắp đặt vừa tầm với của trẻ, để trẻ có thể xem và đọc, kể theo sáng tạo của mình, cô chuẩn bị các đồ dùng cho trẻ. Đọc sách theo từng chữ, từng dòng, sắp xếp các hộp đựng vỏ cây khô hoa lá ép khô, các loại hạt. Có ngắn nhãn mác và hình ảnh rõ ràng để trẻ dễ nhận thấy, trẻ được chơi và làm được những sản phẩm từ những dồ chơi ấy. Ngoài ra còn tận dụng các loại vỏ từ nguyên vật liệu phế thải như: vỏ hến, ốc trai, sò, vỏ trứng... vệ sinh sạch sẽ để làm đồ dùng, đồ chơi, cho trẻ, tạo cho trẻ một môi trường hoạt động, trải nghiệm, học tập phong phú, vừa rẻ tiền vừa dễ kiếm.
Khi trang trí lớp phải luôn chú ý tới những mảng tường lớn trong góc chơi, hoặc những mảng trung tâm mà trẻ thường hoạt động để trang trí. Điều này giúp cho người giáo viên có thể sử dụng linh hoạt: vừa sử dụng để trang trí vừa được gắn các nội dung, hình ảnh ngộ nghĩnh, sinh động để thực hiện các hoạt động cho trẻ.
Ví dụ: Từ những nguyên vật liệu đơn giản, dễ kiếm như bìa cá tông, giấy màu, màu, hồ ... cô giáo có thể cắt, vẽ dán trang trí những hình ảnh ngộ nghĩnh như những cây nổi có kích cỡ lớn để trang hoàng cho lớp học của mình, bức tranh, bông hoa, con vật và rất nhiều đồ dùng khác.
4.1 Môi trường trong và ngoài lớp học
a. Làm và sử dụng đồ dùng đồ chơi
Đồ chơi là người bạn không thể thiếu trong các trò chơi của trẻ và là niềm vui của trẻ thơ, là những phương tiện trẻ dùng để vui chơi, là những đồ vật cụ thể giúp trẻ cầm, nắm dễ dàng…giúp trẻ tìm hiểu khám phá thế giới xung quanh, làm quen với những đặc điểm, tính chất của nhiều đồ vật khác nhau, biết được công dụng của chúng trong sinh hoạt và trong lao động của con người, còn là phương tiện giúp trẻ phát hiện ra những mối quan hệ giữa người với người trong xã hội và dần dần biết hòa nhập vào những mối quan hệ đó. Đồ chơi còn có tác dụng thúc đẩy, hình thành và phát triển các chức năng tâm lý, góp phần hình thành nhân cách ở trẻ trong đó việc phát triển tình cảm thẩm mỹ rất quan trọng.
Vai trò và ý nghĩa của đồ chơi thật to lớn và sâu sắc, là nhu cầu tự nhiên không thể thiếu đối với cuộc sống tinh thần đối với mỗi đứa trẻ. Đồ chơi được lựa chọn đúng đắn sẽ thúc đẩy hoạt động trí tuệ của trẻ em. Có những đồ chơi giúp phát triển các cơ quan thụ cảm, những đồ chơi mô phỏng các đồ vật giúp trẻ nắm được hình dáng, cấu tạo, công dụng và phương thức sử dụng. Có những đồ chơi thôi thúc trẻ tập nói, phát triển ngôn ngữ và làm phong phú thêm vốn từ. Những đồ chơi lắp ráp hay phương tiện giao thông giúp trẻ rèn luyện các kỹ năng vận động tinh, phát triển trí tuệ cho trẻ như phân tích, tổng hợp, so sánh, phân loại, giúp trẻ phát triển tư duy một cách hoàn thiện.
Chính vì vậy đồ dùng yêu cầu cần phải đẹp, phong phú, sáng tạo, màu sắc hấp dẫn, kích thước phù hợp theo độ tuổi của trẻ, đảm bảo sự an toàn tuyệt đối, dễ sử dụng như vậy thì sẽ giúp cho hoạt động giáo dục sẽ đạt được 50% hiệu quả của sự thành công. Đặc biệt đối với những loại đồ dùng tự làm, luôn tạo sự cuốn hút, gần gũi, sinh động và bám sát với yêu cầu của nội dung hoạt động nên chắc chắn sẽ hấp dẫn trẻ hơn so với những loại đồ dùng mua sẵn. Hiểu được điều này nên việc làm đồ dùng đồ chơi cho trẻ hoạt động tại nhóm lớp chúng tôi luôn ưu tiên và không ngừng học hỏi với khả năng của mình để làm ra những loại đồ dùng, đồ chơi đẹp, phong phú về chủng loại, nhiều về số lượng cho trẻ hoạt động. Từ phế liệu như lọ nhựa, can nhựa, vải nỉ vụn, mùn cưa, lá cây, bìa, giấy các loại, ống hút, vỏ chai nước, màu vẽ, vỏ thạch... từ những thứ tưởng chừng như vô chi vô giác ấy nhưng bằng sự kinh nghiệm, suy nghĩ của mình chúng tôi đã thổi vào đó cái hồn cho các đồ dùng để tạo cho trẻ sự thu hút, chú ý.
b. Ứng dụng công nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp giảng dạy
Với điều kiện phát triển khoa học kỹ thuật hiện đại như ngày nay việc ứng dụng các phương tiện hiện đại trong giảng dạy cũng được chúng tôi sử dụng thường xuyên nhằm gây hứng thú lĩnh hội kiến thức cho trẻ.
Chúng tôi thường lựa chọn những đề tài và lựa chọn cách ứng dụng công nghệ thông tin (các phần mềm thiết kế bài giảng, trò chơi…) một cách phù hợp để đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động cho trẻ, kích thích sự chú ý, hứng thú của trẻ vào mỗi hoạt động.
* Ví dụ khi tổ chức thực hiện các hoạt động:
- Với hoạt động khám phá khoa học
+ Lồng ghép âm thanh, hình ảnh sống động để tạo hứng thú
+ Xây dựng các trò chơi ôn luyện.
+ Chơi các trò chơi trong chương trình Kidsmart: Phân loại, sắp xếp theo quy tắc, tạo chuỗi logic…
- Với hoạt động cho trẻ làm quen với toán
Lập số, tạo nhóm số lượng tương ứng với chữ số, so sánh các nhóm đồ dùng…Khi giáo viên tạo các nhóm số lượng trên máy, thì có nhiều hình ảnh phong phú đa dạng có thể kết hợp âm thanh cho trẻ nghe và đếm.
- Với hoạt động làm quen với văn học.
+ Với những bài thơ truyện không có hình ảnh, cô vẽ tạo các bức tranh thể hiện nội dung để dạy cho trẻ. Khi dùng những câu truyện tranh sưu tầm thì cô sẽ cần dùng hình ảnh, tạo hiệu ứng cho các nhân vật, lồng ghép âm thanh cho câu chuyện.
- Với hoạt động giáo dục âm nhạc.
+ Chép các bài nhạc bằng phần mềm Encore, mở cho trẻ nghe, tập hát. Đặc biệt giúp ích cho giáo viên không biết đàn khi chép các nốt nhạc vào có thể phát và tập hát theo.
- Với hoạt động tạo hình.
Tạo câu chuyện, quay những cảnh đẹp làm đề tài cho trẻ vẽ. Kích thích cảm xúc thẩm mĩ qua hình ảnh, âm thanh…
Thông qua những giờ học có áp dụng công nghệ thông tin và sử dụng các bài giảng điện tử, vừa tiết kiệm được thời gian cho người giáo viên mầm non, vừa tiết kiệm được chi phí cho nhà trường mà vẫn nâng cao được tính sinh động, hiệu quả của giờ dạy.
4.2. Môi trường tâm lý - xã hội.
Là môi trường được tạo dựng trên cơ sở bầu không khí sư phạm trong nhà trường, mối quan hệ tác động qua lại giữa người lớn với trẻ. Môi trường tâm lý - xã hội cho trẻ là: Môi trường an toàn, phong phú, tự do, môi trường mà người lớn chăm sóc, giáo dục trẻ trực tiếp và thường xuyên, môi trường có sự tôn trọng và tin tưởng lẫn nhau, môi trường khuyến khích trẻ tích cực, chủ động hoạt động.
a. Các mối quan hệ
* Tầm quan trọng của các mối quan hệ
Các mối quan hệ của trẻ ảnh hưởng đến tất cả các lĩnh vực và giai đoạn phát triển của trẻ. Trong thực tế, các mối quan hệ là những trải nghiệm quan trọng nhất trong môi trường của trẻ vì chúng truyền đạt cho trẻ những thông tin nhiều nhất về thế giới xung quanh họ. Đổi lại, trẻ sẽ định hình theo cách mà chúng cảm nhận về thế giới. Trẻ nhận biết về thế giới qua các mối quan hệ.
* Xây dựng môi trường tâm lý, xã hội cho trẻ
Môi trường giáo dục trong trường mầm non là tổ hợp những điều kiện tự nhiên, xã hội cần thiết, trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ ở trường mầm non. Hiệu quả của những hoạt động này nhằm góp phần thực hiện tốt mục tiêu, nhiệm vụ chăm sóc giáo dục trẻ. Một quan điểm khác lại phân chia môi trường giáo dục thành môi trường vật chất và môi trường xã hội. Môi trường vật chất trong trường mầm non bao gồm các trang thiết bị, đồ dùng, đồ chơi, không gian phục vụ cho việc tổ chức các hoạt động sinh hoạt hằng ngày của trẻ. Môi trường vật chất tạo cho trẻ những cơ hội tốt để trẻ thỏa mãn nhu cầu hoạt động và phát triển toàn diện về mặt thể chất, trí tuệ thẩm mĩ, đạo đức, xã hội. Môi trường xã hội được hiểu là toàn bộ những điều kiện xã hội như chính trị, văn hóa, các mối quan hệ giúp trẻ hình thành nhân cách của mình. Môi trường xã hội đặc biệt được nhấn mạnh ở đây là môi trường giao tiếp trong trường mầm non, bao gồm sự giao tiếp giữa cô và trẻ, giữa trẻ với trẻ và giữa trẻ với những người xung quanh. Môi trường này vừa mang tính chất sư phạm, vừa mang tính chất gia đình. Việc phân loại môi trường có thể khác nhau, song đều quan trọng đối với giáo dục mầm non. Theo chúng tôi, môi trường đó cần phải đáp ứng các điều kiện cần thiết để kích thích và phục vụ trẻ hoạt động một cách tích cực, chăm sóc trẻ tốt… qua đó, nhân cách trẻ sẽ được phát triển hoàn thiện và thuận lợi. Đối với phụ huynh và xã hội, quá trình xây dựng môi trường giáo dục sẽ thu hút được sự tham gia của các bậc phụ huynh và sự đóng góp của cộng đồng xã hội để thỏa mãn mong đợi của họ đối với sự phát triển của trẻ trong từng giai đoạn, trong từng thời kỳ.
III. KHẢ NĂNG ÁP DỤNG, NHÂN RỘNG CỦA SÁNG KIẾN
Sáng kiến kinh nghiệm này giúp cho nhiều giáo viên của trường học tập rút kinh nghiệm và tự phấn đấu để có tay nghề vững vàng, sử dụng tốt kỹ năng sư phạm, nắm vững kiến thức, nhằm góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ giáo dục mầm non của huyện nhà nói chung và của trường mầm non Phúc Khánh nói riêng, đáp ứng nhu cầu phát triển giáo dục mầm non trong thời kỳ mới.
CHƯƠNG III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
* Ý nghĩa của sáng kiến
Thực hiện "Một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non" hiện nay không chỉ là phong trào mà còn là một yêu cầu bắt buộc với mọi giáo viên. Trên thực tế, thực hiện các hoạt động học tập vui chơi vẫn rơi vào tình trạng giáo viên làm trung tâm. Thực hiện và ứng dụng bản sáng kiến: “Một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non” sẽ mở ra một hướng đi mới cho giáo viên trong việc đổi mới phương pháp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.
* Những nhận định chung khi áp dụng sáng kiến
Nghiên cứu và ứng dụng “Một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non” đã giúp giáo viên hiểu rõ hơn về cách tiếp cận giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Giúp giáo viên vận dụng phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm vào việc thực hiện chương trình giáo dục mầm non một cách hiệu quả đảm bảo chất lượng và sự phát triển toàn diện phù hợp với từng cá nhân trẻ. Giúp giáo viên ý thức được tầm quan trọng của giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Tôn trọng sự khác biệt của trẻ, tích cực thực hiện giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Giúp giáo viên linh hoạt, sáng tạo không bị gò bó khi tổ chức các hoạt động.
* Những ý kiến đề xuất
Sau khi nghiên cứu và ứng dụng bản sáng kiến kinh nghiệm này chúng tôi nhận thấy để thực hiện tốt việc “Đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm”, ở các trường mầm non nói chung và trường mầm non Phúc Khánh nói riêng. Chúng tôi xin mạnh dạn đề xuất một số ý kiến như sau:
* Đối với Phòng Giáo dục và Đào tạo
- Thường xuyên mở các lớp bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, các buổi thao giảng với tất cả các chuyên đề nói chung và đặc biệt đối với các chuyên đề bồi dưỡng "giáo dục lấy trẻ làm trung tâm" nói riêng cho đội ngũ giáo viên mầm non tham được gia học tập .
- Tạo điều kiện cho giáo viên đi tham quan học tập kinh nghiệm ở các trường trọng điểm trong huyện cũng như ngoài huyện.
+ Đối với Ban lãnh đạo nhà trường
Tổ chức các buổi hội thảo về chuyên đề giáo dục lấy trẻ làm trung tâm để giáo viên được trao đổi những vướng mắc chuyên môn trong quá trình thực hiện.
Tổ chức triển khai đánh giá việc thực hiện dạy học lấy trẻ làm trung tâm theo chuyên đề hàng tháng, kỳ, năm. Để khuyến khích, động viên, chia sẻ kinh nghiệm cho giáo viên điều chỉnh, bổ sinh kịp thời trong quá trình tổ chức các hoạt động giáo dục trẻ để đạt được hiệu quả một cách tốt nhất.
Trên đây là "Một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non" mà chúng tôi đã rút ra được trong quá trình giảng dạy nhằm giúp trẻ phát triển toàn diện về mọi mặt.
Với khuôn khổ một bài viết nhỏ, vấn đề chỉ dừng lại ở một phạm vi hạn chế, chưa thể bao quát hết được tất cả. Đồng thời trong quá trình viết vẫn còn những thiếu sót nhất định, chúng tôi rất mong được sự góp ý xây dựng của các bạn đồng nghiệp, các cấp lãnh đạo giúp chúng tôi ngày càng có nhiều sáng kiến kinh nghiệm hay trong giảng dạy.
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn!
Phúc Khánh, ngày 05 tháng 06 năm 2020
NHÓM TÁC GIẢ SÁNG KIẾN
Đặng Thị Minh Trần Thị Liên
